Blog 2: Methodische zelfhulp doe je zelf, niet alleen
Ervaringsdeskundigen hebben een belangrijke rol in het Toekomstscenario in Groningen. Er is al jarenlange ervaring met de inzet van ervaringsdeskundigen in complexe situaties, zowel uitvoering als beleid. Toch blijft het een continu zoeken naar de rol en positie van de ervaringsdeskundige én de hulpverleners ten opzichte van deze situaties. De centrale vraag die wij onszelf blijven stellen is hoe wij als ervaringsdeskundige, binnen de professionele kaders die er zijn (zie Generieke module ervaringsdeskundigheid), optimaal ruimte maken voor de emancipatoire (herstel)processen van de gezinnen.
Middels deze blog willen we onze reflecties en inzichten delen en daarmee bijdragen aan de bredere implementatie van ervaringsdeskundigen binnen het Toekomstscenario Jeugd- en Gezinsbescherming.
Methodische Zelfhulp
In de zorgstandaard voor de ervaringsdeskundigen staat dat zij werken vanuit 2 pijlers; methodische zelfhulp en emancipatie. In de vorige blog richtten we ons op emancipatie. In deze blog komen we terug op de methodische zelfhulp.
Methodische zelfhulp gaat over het ruimte maken om het eigen welbevinden te onderzoeken en te ondersteunen. Een belangrijk onderdeel is om ruimte te maken voor de ontwikkeling van ervaringskennis. Dit kan ook leiden tot een beter inzicht in de zorgvraag.
Kennis = Macht
Methodische zelfhulp gaat dus over het onderzoeken van het eigen welbevinden, en daarmee ook over de ontwikkeling van ervaringskennis. Ervaringskennis is de kennis die ontstaat door reflectie op “de ontwrichtende situatie”, hetgeen jou overkomen is, of overkomt, en de helpende en belemmerende factoren hierin. Simpel gezegd, je maakt wat mee en je onderzoekt wat jou daarin hielp, en wat ook niet.
Een belangrijke manier om deze kennis te ontwikkelen is het delen van ervaringen met mensen die ook ervaringen en ervaringskennis hebben. Door dit delen ontstaan vaak nieuwe inzichten, thema’s en strategieën. Vaak ben je je namelijk helemaal niet zo bewust van wat helpend is geweest en wat niet, en van welke factoren hieraan bij kunnen dragen.
Het belang van ervaringskennis is dat het je hierdoor grip krijgt op je situatie en op je leven. Je kunt meer gaan staan voor wat jou helpt en wat niet. Dit betekent vaak ook dat je (ver)houding ten opzichte van de mensen om je heen verandert. In plaats van dat je alle hulp aanneemt of afhoudt die je geboden wordt, ga je dit afwegen naar wat jij ( op dat moment) weet over wat je helpt en niet.
Ondanks dat dit een ontzettend belangrijke beweging is voor de mensen zelf, is het ook vaak lastig voor de omgeving. Er verandert namelijk een hoop en de samenwerking kan hierdoor ook onder druk komen te staan. Ervaringskennis lijkt soms namelijk lijnrecht tegenover de kennisbronnen van hulpverleners en wetenschappers te staan. Dit komt doordat het gaat over persoonlijke inzichten op een bepaald moment in een bepaalde situatie. Dit is anders dan kijken vanuit gemiddelden, of algemeenheden. Zo kan het drinken van een borrel op een bepaald moment in een bepaalde situatie best een helpende strategie zijn. Is dit de enige strategie voor elk moment, dan is deze uitkomst natuurlijk anders.
De ervaringsdeskundigen hebben een belangrijke taak om deze ervaringskennis te laten ontwikkelen en om het verschil van perspectief te agenderen dat tussen de verschillende kennisbronnen kan ontstaan. Ze maken ruimte voor het ontwikkelen van deze ervaringskennis, en kunnen als bruggenbouwer fungeren tussen het perspectief van de gezinnen en de betrokken hulpverleners.
Mag ik zeggen dat er geen klik is?
Dikwijls ontstaan er in de praktijk situaties waarin een ervaringsdeskundige een verschil van perspectief aankaart. Over het algemeen is hier wel ruimte voor, maar soms raakt het ook een persoonlijke behoefte of verwachting van een collega.
Zo kan het bijvoorbeeld voorkomen dat een gezinslid in de ontwikkeling van zijn proces erachter komt wat een vertrouwensrelatie is, wat het betekent om je ondersteunt te voelen. De term “persoonlijke klik” kan dan opeens een inhoud krijgen waar iemand nog niet eerder bij stil had gestaan.
Als ervaringsdeskundige ben je hier vaak getuige van, dikwijls ook aanstichter. Niet om te stoken in de hulpverlening, maar om degene zelf weer meer eigenaar te laten worden van het eigen leven, de problemen en de mogelijke oplossing.
In het contact probeert de ervaringsdeskundige je ruimte te maken voor de ontwikkeling van ervaringskennis. Dit door eigen of andere ervaringen te delen die relevant lijken. Thema’ s aan te dragen of soms gezamenlijk de betekenis van termen te onderzoeken. Ook open je de mogelijkheid om ervaringen te delen met mensen die in soortgelijke situaties zitten.
Belangrijk hierin is dat dat gebeurt vanuit een open en onderzoekende houding. Je weet namelijk als geen ander dat het niet helpend is om mensen betekenissen op te leggen. De kern van ervaringskennis is dat je zelf onderzoekt wat voor jou helpend is en wat niet. Op je eigen manier en op je eigen tempo. Ondanks dat het vaak om dezelfde thema’s gaat, verschilt de precieze invulling van wat helpend is en wat niet sterk. Per persoon, per situatie en per moment. Zo kan voor de één nabijheid in stressvolle situaties helpend zijn, en de ander heeft juist meer ruimte nodig.
De ervaringsdeskundige stapt dus samen met een gezin of gezinslid in een zoeken waar je de uitkomst niet van weet. Tegelijkertijd zijn collega’s vaak geen deelgenoot van dit proces. Want de ruimte om te zoeken betekent ook vaak dat je ruimte houdt om van gedachten te mogen veranderen.
En dan opeens wordt er aangegeven dat er na zoveel jaar begeleiding geen klik wordt ervaren. Je collega slaat stijl achterover en vraagt zich af wat hier speelt. Probeert het gezin de hulp te ontduiken, is de ervaringsdeskundige tussen de relatie gaan staan, zijn dit signalen dat het escaleert?
De casus wordt ingebracht in het overleg om als team hierover te beraden. “Wat moeten we hiermee”, “We kunnen toch niet blijven wisselen als het mevrouw niet zint”, “Er was altijd een prima relatie”. Als ervaringsdeskundige snap je aan de ene kant de reacties, en aan de andere kant wil je graag die brug slaan naar het perspectief van het gezin. Je voelt je klem zitten, voelt de spanning, recht je rug en probeert het nog één keer. Mag ik zeggen dat er geen klik is?
